Bitwa pod Tarnawatką 26-27 VIII 1914 roku

Bitwa pod Tarnawatką 26-27 VIII 1914 roku

Na przełomie sierpnia i września 1914 roku okolice Tarnawatki stały się obszarem walk frontu wschodniego wielkiej wojny. Naprzeciwko siebie stanęły w tym czasie dwie największe armie tej kampanii; 4. Armia austro-węgierska pod dowództwem gen. Moritza Auffenberga i 5. Armia rosyjska dowodzona przez gen. Pawła Plehwe. Zmagania wojenne na tym terenie w dniach 26-28 sierpnia 1914 roku są początkową fazą walk wchodzących w skład większej operacji wojskowej, tak zwanej bitwy pod Komarowem (26 VIII – 2 IX 1914 roku) i późniejszego odwrotu wojsk austro-węgierskich do Galicji Zachodniej. Pod Tarnawatką starły się wojska VI. Korpusu austro-węgierskiego gen. Svetozara Boroevića von Bojna z XIX. Korpusem rosyjskim generała Władymira Gorbatowskiego.

Żadna ze stron nie znała rzeczywistego położenia i liczebności przeciwnika. 5. Armia rosyjska realizowała plan obejścia wschodniej flanki 1. Armii gen. Wiktora Dankla, która to po zdobyciu Kraśnika zmierzała w kierunku Lublina. Podczas przemarszu Rosjanie trafiają na czoło poruszającej się na północny wschód 4. Armii austro-węgierskiej. Dowodzący nią gen. Moritz Auffenberg utwierdzony, że ma przed sobą zaledwie 2 korpusy, postanowił Rosjan okrążyć. Manewr ten po części powiódł się, doprowadzając do rozproszenia jednostek całej rosyjskiej 5. Armii. Jednak nie zostały one rozbite i powróciły do walki już w pierwszych dniach września 1914 roku, biorąc czynny udział między innymi w odrzuceniu austro-węgierskich wojsk najpierw za Sołokiję a następnie za San.

Tarnawatka po raz pierwszy, prawie bez walki, została zajęta przez wojska austro-węgierskie już 19 sierpnia. 6. Dywizji Kawalerii dowodzona przez gen. Oskara Wittmanna, zepchnęła na północ stacjonujące w Tomaszowie rosyjskie jednostki wchodzące w skład 1. Dywizji Kozaków Dońskich. 6. pułk dragonów ścigający wycofujących się Rosjan wszedł do Tarnawatki, jednak ze względu na bliskość przeciwnika, austro-węgierska kawaleria dla własnego bezpieczeństwa wycofała się na Tomaszów.

26 VIII pierwszy dzień bitwy pod Tarnawatką

26 VIII 1914 roku oddziały Austro-Węgierskie wchodzące w skład 4. Armii otrzymały rozkaz ataku. VI. Korpusowi przypadło zadanie uderzenia na północny wschód i okrążenia znajdujących się przed nim jednostek rosyjskich. Zachodnią stronę realizowanego planu okrążenia aż po Zamość zabezpieczały wysunięte na północ oddziały II. a od zachodu IX. Korpusu austro-węgierskiego. Dywizje VI. Korpusu rozlokowane na linii Szarowola – Tomaszów Lubelski – Majdan Górny zaatakowały; 39. Dywizja Piechoty Honwedu uderzyła od czoła na wprost Tarnawatki. Zadanie okrążenia i zabezpieczenia prawej flanki realizowały 27. Dywizja Piechoty pośrodku i najbardziej wysunięta na wschodnią flankę 15. Dywizja Piechoty.

39. Dywizja Piechoty Honwedu w dwóch grupach, prawej dowodzonej przez gen. Molnára [6 batalionów piechoty i 3 baterie artylerii] nacierała od wschodu w kierunku Huty Tarnawackiej, lewa grupa generała Foglára [3 bataliony piechoty i 4 baterie artylerii w tym dywizjon ciężkich haubic korpusu] przez Szarowolę w kierunku Dąbrowy Tarnawackiej. Grupa ta po dotarciu o godzinie 8 do Tarnawatki i minięciu jej, starła się z silną kolumną rosyjską idącą z północy z Huty Dzierążyńskiej w kierunku Antoniówki. Przeciwnikiem okazał się XIX. Korpus rosyjski wychodzący z linii Komarów – Zubowice w kierunku Tomaszowa i Rachań. Na którego skrzydłach operowała 17. Dywizja Piechoty, a środkiem poruszała się 1. Brygada 38. Dywizji Piechoty z pozostającą w odwodzie 2. Brygadą Piechoty.

Rosjanie bój przyjęli centralnym atakiem w kierunku Tarnawatki, około 10 rano pod Budami. Znaczna część artylerii rosyjskiej 17. i 38. Dywizji Piechoty wraz z dywizjonem haubic z rozlokowanych na pagórkach Antoniówki i Huty Dzierążyńskiej wspierała natarcie piechoty 65. i 68. pułku piechoty 17. Dywizji Piechoty.

Po silnym ostrzale rosyjskim ranny w bitwie dowódca zgrupowania generał Foglár w przekonaniu, że ma przed sobą znaczne jednostki rosyjskie zarządził wycofanie się na Tomaszów. Odwrót przeprowadzono w dużym nieładzie. By uniknąć paniki w szeregach wycofujących się, lewe skrzydło generała Molnára przyszło z pomocą i zabezpieczało odwrót cofających się austro-węgierskich jednostek. Około godziny 15, wojska rosyjskie wyparły oddziały austro-węgierskie i weszły do Tarnawatki, zdobywając sztandar 11. pułku piechoty Honwedu i biorąc do niewoli kilkuset jeńców. Prawoskrzydłowa grupa Molnara atakująca na północ od Wieprzowego Jeziora, została przez przeważające siły rosyjskie ze 150. i 149. pułku piechoty 38. Dywizji Piechoty oskrzydlona i odrzucona z linii Huta Tarnawacka – Tarnawatka. Dwukrotnie ponawiane ataki nie przyniosły skutku. W efekcie po całodziennych walkach 39. Dywizja Piechoty Honwedu bez sukcesów została zepchnięta na południe przez Rosjan wychodzących na całej linii od Sumina i Dzierążni aż po Wożuczyn.

Na wschodniej flance korpusu austro-węgierskiego 27. Dywizja Piechoty odrzuciła ze wzgórz Pawłówki na Józefówkę rosyjskie jednostki 66. i 67. pułk piechoty [17. Dywizja Piechoty]. Ponosząc przy tym znaczne straty. Tylko w tym dniu austro-węgierski 85. pułk piechoty stracił blisko połowę swojego stanu osobowego, 450 zabitych i 1000 rannych żołnierzy.

Znajdująca się na prawej flance 15. Dywizja Piechoty tego dnia po drobnych porannych walkach zgodnie z rozkazem dowództwa przekroczyła Wożuczynkę i wysunęła się aż za Pukarzów.

W chrzcie bojowym 39. Dywizja Piechoty Honwedu tylko w 9. pułku piechoty Honwedu straciła 27 oficerów, w tym dowódcę i 1233 szeregowych, 11. pułk piechoty Honwedu stracił łącznie 1786 ludzi.)

Po stronie rosyjskiej straty również były ogromne, tylko w 67. pułku piechoty z 17. Dywizji Piechoty walczącej z 11. pułkiem piechoty Honwedu pod Hutą Tarnawacką, pułk stracił 20 oficerów i 700 szeregowych.

27 VIII drugi dzień bitwy pod Tarnawatką.

39. Dywizja Piechoty pomimo ciągłego kontaktu z przeciwnikiem umocniła się w nocy na północ od Tomaszowa. Po 5 nad ranem obie strony wznowiły ostrzał artyleryjski przeciwnika, który trwał do godziny 10. Grupa gen. Hilla, który zastąpił rannego gen. Foglára wraz z 3 batalionami uderzyła tym razem w kierunku Huty Tarnawackiej i stamtąd w kierunku Tarnawatki, dotarła do folwarku, napotykając jedynie drobne rozproszone oddziały rosyjskie 66. pułku piechoty.

Grupa gen. Molnára z 6 batalionami piechoty i 3 bateriami artylerii uderzyła na wprost, na Tarnawatkę. Jednak ostrzeliwana przez rosyjską artylerię oraz 65. i 150. pułk piechoty rosyjskiej, pomimo prób nie była w stanie przemierzyć mokradeł ciągnących się wzdłuż rzeki Wieprz.

Dla wzmocnienia walczących jednostek pod Tarnawatką dowództwo armii skierowało znajdującą się pod Łuszczaczem 26. Dywizję Obrony Krajowej. Po długim nocnym marszu z Łuszczacza na wysokości Pańkowa, wchodzący w jej skład 11. pułk piechoty obrony krajowej został zatrzymany ostrzałem rosyjskiej artylerii. Pułk odpowiedział ogniem z trzech baterii rozlokowanych na północny wschód od Zielonego ostrzeliwując zarówno Antoniówkę jak i teren Tarnawatki, oddziały piechoty nie podjęły walki. Pozostająca już od ponad doby w ciągłym marszu pozostała część 26. Dywizji Obrony Krajowej 2. Brygada w składzie 9. i 10. pułk piechoty obrony krajowej przemieszczała się z Cieszanowa przez Łuszczacz do Majdanu Małego. Na wysokości Zielonego w wyniku fałszywych informacji o obecności w lesie Kozaków, ulega panice wzajemnie się ostrzeliwując. Doprowadziło to do śmierci 2 oficerów oraz 150 żołnierzy. W efekcie tych działań żadna z jednostek 26. Dywizji Obrony Krajowej nie wsparła wymiernie walczącego pod Tarnawatką VI. Korpusu.

Do walki z broniącym się XIX. Korpusem rosyjskim skierowana została również znajdująca na północno – zachodniej flance armii austro-węgierskiej grupa Reymanna, [8 batalionów piechoty i 4 baterie artylerii], wchodząca w skład 10. Dywizji Piechoty IX. Korpusu. Poruszając się z przez Łabunie w kierunku Majdanu Krynickiego zaatakowała z północy i północnego wschodu, tyły rosyjskich jednostek rozlokowanych pod Antoniówką. Atak w pierwszej chwili zaskakujący dla Rosjan został odparty przez bardzo sprawnie zmieniającą kierunek ostrzału rozlokowaną na wzgórzach artylerię i podciągnięty z Sumina 68. pułk piechoty z 17. Dywizji Piechoty rosyjskiej. Atak na tyły korpusu spowodował realne zagrożenie odcięcia dywizji rosyjskich od taborów, zaopatrzenia w amunicję i żywność.

Walcząca cały dzień na swoim odcinku grupa Molnára pod Tarnawatką [39.Dywizja Piechoty Honwedu], dopiero po zmroku forsuje mokradła Wieprza i o 2 nad ranem jej oddziały wkroczyły do Tarnawatki łącząc się z pozostałymi jednostkami rodzimej dywizji, grupą gen. Hilla.

Pozostałe jednostki VI Korpusu. 27. Dywizja Piechoty austro-węgierska tego dnia wysunęła swoje jednostki jedynie na linię Werechanie – Rachanie i pozostawała bez kontaktu z przeciwnikiem z wyjątkiem napotkanej pod Dzierążnią 2 baterii artylerii i krótkiej wymianie ognia oraz informacją o ostrzelaniu parku artyleryjskiego na tyłach dywizji. W tym czasie znajdująca się na wschodniej flance 15. Dywizja Piechoty znalazła się w bardzo niebezpiecznej sytuacji. Wysunięta zbyt głęboko na północ i pozbawiona osłony została odcięta od południa przez przemieszczające się jednostki rosyjskie V. Korpusu. Cofniecie się oddziałów w dzień zakończyło się niepowodzeniem, nocna próba przejścia groblą pomiędzy Wólką Pukarzowską i Hopkie doprowadziła do katastrofy i całkowitego rozbicia dywizji, pozbawionej łączności i wsparcia zarówno ze strony z dowództwa korpusu jak i sąsiedniej bezczynnej 27. Dywizją Piechoty.   

XIX. Korpus rosyjski po utracie kontaktu z jednostkami skrzydłowymi armii znalazł się w trudnym położeniu, pozbawiony dostaw żywności i amunicji podejmuje decyzję by w godzinach wieczornych oderwać się od nieprzyjaciela. Po zapadnięciu zmroku wycofuje się w kierunku Komarowa. Zabierając ze sobą około 1000 jeńców austro-węgierskich.

Wycofanie się rosyjskiego korpusu rosyjskiego odsłoniło ważny trakt komunikacyjny pomiędzy Zamościem i Tomaszowem co znacząco mogło wpłynąć na poprawę komunikacji pomiędzy walczącymi tu korpusami austro-węgierskimi. Po trwających 8 dni walkach wojska 4. Armii austro – węgierskiej otoczyły pod Komarowem 5. Armię rosyjską doprowadzając do jej rozproszenia. Jednak zła sytuacja na wschodnim froncie zarówno 1. Armii Dankla pod Lublinem jak i 3. Armii Brudermanna i utrata Lwowa w obliczu kontrataku armii rosyjskich wymusiła wycofanie wojsk austro-węgierskich najpierw na linię Sanu a następnie do Galicji Zachodniej.

Poległych pod Tarnawatką pochowano między innymi na utworzonym w 1915 roku cmentarzu w Dąbrowie Tarnawackiej – https://upadli.wordpress.com/2021/03/25/dabrowa-tarnawacka-cmentarz-wojskowy/

Składy bojowe walczących grup

4. Armia austro-węgierska gen. broni Moritz Auffenberg
VI. Korpus gen. broni Svetozar Boroević von Bojna
39. Dywizja Piechoty Honvedu: FML Emmerich Hadfy
77. Brygada Piechoty Honvedu: 9. Pułk Piechoty Honvedu, 11. Pułk Piechoty Honvedu.
78. Brygada Piechoty Honvedu: 10. Pułk Piechoty Honvedu, 16. Pułk Piechoty Honvedu.
39. Brygada Artylerii Polowej
27. Dywizja Piechoty: FML Friedrich Ritter Gerstenberger von Reichsegg und Gerstberg
53. Brygada Piechoty: 25. Pułk Piechoty, 34. Pułk Piechoty 29. batalion strzelców polowych.
54. Brygada Piechoty: 67. Pułk Piechoty, 85. Pułk Piechoty.
27. Brygada Artylerii Polowej
15. Dywizja Piechoty: FML Friedrich Freiherr Wodniansky von Wildenfeld
29. Brygada Piechoty: 15. Pułk Piechoty, 66. Pułk Piechoty.
30. Brygada Piechoty: 60. Pułk Piechoty., 65. Pułk Piechoty.
15. Brygada Artylerii Polowej

5. Armia rosyjska gen. broni Paweł Plehwe
XIX. Korpus gen. dyw. Władymir Gorbatowskij
17. Dywizja Piechoty
1. Brygada Piechoty; 65. Pułk Piechoty, 66. Pułk Piechoty
2. Brygada Piechoty  67. Pułk Piechoty 68. Pułk Piechoty
17. Brygada Artylerii
38. Dywizja Piechoty
1.Brygada Piechoty; 149. Pułk Piechoty, 150. Pułk Piechoty
2.Brygada Piechoty; 151. Pułk Piechoty, 152. Pułk Piechoty
38.Brygada Artylerii

Opracowane na podstawie

• „Ostatnia wojna Austro-Węgier 1914-1918 Tom I/I”
• Edward Izdebski – „Studia z wojny światowej 1914-1918 Tom III Bitwa pod Komarowem 26sierpnia-2 września 1914 roku”
• Александр Сергеевич Белой – „Выход из окружения 19-го армейского корпуса у Томашова в 1914 г”,
• Juliusz Bator – „Wojna Galicyjska”
• Conrad Leppa – „Die Schlacht bei Komarow: der Sommerfeldzug 1914 in Galizien und Polen ; die Kämpfe der k. u. k. 4. Armee und der russischen 5. Armee vom 26. August bis 2. September 1914”